هویت غیرمتمرکز DID چیست؟ (کنترل هویت خود را با بلاکچین به دست بگیرید)

هویت غیرمتمرکز (Decentralized Identity) یک رویکرد نوین، امن و کاربرمحور برای مدیریت هویت دیجیتال است که بدون وابستگی به نهادهای متمرکز عمل می‌کند. در این مدل، افراد می‌توانند کنترل کامل بر اطلاعات هویتی خود داشته باشند و بدون نیاز به واسطه‌ها، هویت دیجیتال خود را مدیریت و به اشتراک بگذارند.

سیستم‌های فعلی هویت دیجیتال که مبتنی بر ساختارهای متمرکز هستند، با مشکلات فراوانی مانند تقلب در صدور مدارک، اعتبارات جعلی، فرایندهای کند اعتبارسنجی و خطرات هک و نقض داده‌ها مواجه‌اند. این چالش‌ها نه‌تنها امنیت کاربران را به خطر می‌اندازند، بلکه اطلاعات شخصی آن‌ها را نیز در معرض تهدید قرار می‌دهند.

در پاسخ به این مشکلات، مفهوم هویت غیرمتمرکز با بهره‌گیری از فناوری بلاک‌چین به‌عنوان راهکاری مطمئن و مقاوم در برابر دستکاری مطرح شده است. این سیستم تلاش می‌کند با ایجاد شفافیت، امنیت و کنترل بیشتر برای کاربران، جایگزینی مناسب برای مدل‌های سنتی هویت دیجیتال باشد.

در ادامه این مقاله، به بررسی دقیق‌تر نیاز به هویت غیر متمرکز، نحوه عملکرد آن، نقش کلیدی بلاک‌چین، مزایا، چالش‌ها و کاربردهای عملی آن خواهیم پرداخت.

چرا به هویت غیرمتمرکز نیاز داریم؟

مدل‌های سنتی هویت دیجیتال با مشکلات متعددی مواجه هستند که هویت غیرمتمرکز برای رفع آن‌ها طراحی شده است:

1. نقض داده‌ها: سازمان‌ها معمولاً اطلاعات حساس کاربران را در پایگاه‌های داده متمرکز ذخیره می‌کنند. این پایگاه‌ها هدف جذابی برای هکرها هستند و نقض داده‌ها به یک تهدید رو به رشد تبدیل شده است.
2. تجربه آنلاین پراکنده: کاربران باید برای هر سرویس آنلاین به‌صورت جداگانه احراز هویت کنند، که تجربه‌ای خسته‌کننده و ناکارآمد است.
3. محرومیت دیجیتال: حدود ۸۵۰ میلیون نفر در جهان به دلیل نبود مدارک هویتی رسمی، از دسترسی به خدمات ضروری مانند آموزش، بهداشت و بانکداری محروم هستند.
4. فشارهای قانونی: قوانین سخت‌گیرانه حفاظت از داده‌ها، مانند GDPR (مقررات عمومی حفاظت از داده‌ها در اروپا) و CCPA (قانون حفاظت از مصرف‌کنندگان کالیفرنیا)، نیاز به راه‌حل‌های حریم‌محور را افزایش داده‌اند.

هویت غیر متمرکز این مشکلات را با دادن کنترل بیشتر به کاربران و کاهش وابستگی به نهادهای مرکزی برطرف می‌کند.

هویت غیر متمرکز چگونه کار می‌کند؟

هویت غیرمتمرکز به افراد امکان می‌دهد هویت دیجیتال خود را مدیریت کرده و اطلاعات شخصی (PII) خود را محافظت کنند. این سیستم از اجزای زیر تشکیل شده است:

• اعتبارنامه‌ها (Credentials): اطلاعاتی که به‌طور منحصربه‌فرد یک فرد یا نهاد را شناسایی و توصیف می‌کنند، مانند مدرک تحصیلی یا کارت شناسایی.
• کیف‌های دیجیتال (Digital Wallets): نرم‌افزارهای امن برای ذخیره و مدیریت اعتبارنامه‌ها و شناسه‌ها.
• صادرکنندگان (Issuers): نهادهای مورد اعتماد، مانند دولت یا دانشگاه، که اعتبارنامه‌های قابل‌تأیید را صادر می‌کنند.
• تأییدکنندگان (Verifiers): افرادی یا سازمان‌هایی که صحت اعتبارنامه‌های ارائه‌شده را بررسی می‌کنند.
• بلاکچین یا فناوری دفتر کل توزیع‌شده (Distributed Ledger Technology): سیستم‌های غیرمتمرکز و مقاوم در برابر دستکاری که پایه بسیاری از راه‌حل‌های هویت غیر متمرکز هستند.
• شناسه‌های غیرمتمرکز (DIDs): شناسه‌های منحصربه‌فردی که توسط کاربر کنترل می‌شوند و برای مدیریت هویت دیجیتال استفاده می‌شوند.
• اعتبارنامه‌های قابل‌تأیید (Verifiable Credentials): اثبات‌های رمزنگاری‌شده (Cryptographic Proofs) صحت و یکپارچگی اعتبارنامه‌ها را تضمین می‌کنند، بدون اینکه اطلاعات غیرضروری فاش شود.

نقش بلاکچین در هویت غیرمتمرکز

بلاکچین به‌عنوان زیرساخت اصلی بسیاری از سیستم‌های هویت غیر متمرکز عمل می‌کند و ویژگی‌های زیر را ارائه می‌دهد:

• غیرقابل‌تغییر بودن (Immutability): بلاکچین سوابق هویتی و تراکنش‌ها را به‌صورت غیرقابل‌تغییر ذخیره می‌کند.
• غیرمتمرکز بودن (Decentralization): نیاز به یک نهاد مرکزی برای مدیریت هویت‌ها را حذف می‌کند.
• حریم خصوصی (Privacy): با استفاده از روش‌هایی مانند اثبات دانش صفر (Zero-Knowledge Proofs)، کاربران می‌توانند فقط اطلاعات ضروری را به اشتراک بگذارند.
• قابلیت همکاری (Interoperability): بلاکچین بستری مشترک برای تعامل سیستم‌های هویتی مختلف فراهم می‌کند.

چگونه فناوری DID داده‌ها و دسترسی را دموکراتیک می‌کند؟

هویت رسمی برای مشارکت در فعالیت‌های مالی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ضروری است. بدون مدارک هویتی، افراد از حقوق شهروندی و دسترسی به خدماتی مانند آموزش، بهداشت، بانکداری و حمایت دولتی محروم می‌شوند. عواملی مانند مهاجرت، فقر، بوروکراسی و کمبود آموزش، مانع دریافت مدارک هویتی می‌شوند.

حذف موانع دسترسی:

هویت غیرمتمرکز دسترسی به اطلاعات را آسان‌تر می‌کند. با استفاده از سیستم‌های رمزنگاری مبتنی بر بلاکچین، هر فرد با دسترسی به اینترنت و یک دستگاه هوشمند می‌تواند کیف دیجیتال ایجاد کرده و هویت دیجیتال خود را مدیریت کند. این ابزارها در اقتصادهای در حال توسعه به‌تدریج فراگیرتر می‌شوند و شکاف دیجیتال را کاهش می‌دهند. پروژه‌های غیرمتمرکز می‌توانند به‌عنوان راه‌حلی بشردوستانه، هویت دیجیتال و دسترسی به خدمات را برای افراد بیشتری فراهم کنند.

افزایش استقلال کاربران:

در سیستم‌های سنتی، کاربران برای ثبت‌نام در خدمات آنلاین باید اطلاعات شخصی زیادی ارائه دهند که ممکن است توسط سازمان‌ها پردازش، به اشتراک گذاشته یا فروخته شود. در هویت غیر متمرکز، کاربران از شناسه‌های غیرمتمرکز (DIDs) استفاده می‌کنند که با رمزنگاری خصوصی محافظت می‌شوند. این مدل دو مزیت دارد:

1. کاربران فقط اطلاعات لازم برای دسترسی به هر سرویس را به اشتراک می‌گذارند.
2. سازمان‌ها فقط برای احراز هویت به داده‌های کاربر دسترسی دارند.

مثال:

جین به‌تازگی به آمریکا مهاجرت کرده و نسخه فیزیکی مدرک دانشگاهی خود را ندارد. او برای دریافت پیشنهاد شغلی نیاز به اثبات رشته تحصیلی خود دارد:

1. دانشگاه برای جین یک اعتبارنامه DID (مدرک تحصیلی) صادر می‌کند.
2. جین این اعتبارنامه را در کیف دیجیتال خود ذخیره می‌کند.
3. جین با ارائه این اعتبارنامه به کارفرمایان، آن‌ها می‌توانند به‌صورت مستقل صحت مدرک را با دانشگاه تأیید کنند.

مزایای هویت غیرمتمرکز

هویت غیرمتمرکز نحوه ذخیره و امنیت داده‌ها را به نفع کاربران، سازمان‌ها و توسعه‌دهندگان بازسازی می‌کند.

مزایا برای کاربران:

• ذخیره امن اعتبارنامه‌ها: کیف‌های دیجیتال با رمزنگاری و بیومتریک محافظت می‌شوند.
• حریم خصوصی بهتر: کاربران برای اشتراک‌گذاری اطلاعات رضایت آگاهانه می‌دهند و متادیتاها برای جلوگیری از ردیابی مخفی می‌شوند.
• امنیت بالاتر: ذخیره‌سازی غیرمتمرکز و رمزنگاری‌شده خطر دسترسی غیرمجاز را کاهش می‌دهد.
• کنترل بیشتر: کاربران هویت خود را مدیریت کرده و تصمیم می‌گیرند چه اطلاعاتی را با چه کسانی به اشتراک بگذارند.

مزایا برای سازمان‌ها:

• کاهش مسئولیت: ذخیره داده‌های کمتر، خطر نقض قوانین و حملات سایبری را کاهش می‌دهد.
• رعایت آسان‌تر مقررات: کاهش مسئولیت‌های ذخیره‌سازی داده، رعایت قوانین را ساده‌تر می‌کند.
• افزایش اعتماد: درخواست فقط اعتبارنامه‌های لازم و کسب رضایت کاربر، شفافیت را افزایش می‌دهد.
• امنیت بهتر: سیستم‌های غیرمتمرکز خطر نقض داده‌های بزرگ را کاهش می‌دهند.

مزایا برای توسعه‌دهندگان:

• طراحی بهتر برنامه‌ها: هویت غیر متمرکز امکان ایجاد برنامه‌های کاربرپسندتر را فراهم می‌کند.
• احراز هویت ساده: حذف نیاز به رمزهای عبور یا فرآیندهای پیچیده احراز هویت.
• اکوسیستم باز: توسعه‌دهندگان می‌توانند در یک اکوسیستم مبتنی بر استانداردها مشارکت کنند.
• قابلیت همکاری: پروتکل‌های استاندارد، تأیید هویت یکپارچه در پلتفرم‌های مختلف را امکان‌پذیر می‌کنند.

هویت متمرکز در مقابل هویت غیرمتمرکز

هویت متمرکز: در این مدل، داده‌های کاربران در یک محیط مرکزی ذخیره و کنترل می‌شوند. سازمان‌ها اطلاعاتی مانند تاریخ تولد، شماره تأمین اجتماعی، نام کاربری و رمز عبور را جمع‌آوری و مدیریت می‌کنند. کاربران کنترل محدودی بر داده‌های خود دارند و این سیستم‌ها در برابر نقض داده‌ها آسیب‌پذیر هستند.

هویت غیرمتمرکز: در این مدل، کنترل به کاربران منتقل می‌شود. کاربران داده‌هایی را که می‌خواهند به اشتراک بگذارند انتخاب کرده و می‌توانند دسترسی را لغو کنند. اعتبارنامه‌ها در کیف‌های دیجیتال ذخیره می‌شوند و چندین ارائه‌دهنده خدمات می‌توانند شناسه‌های رمزنگاری‌شده را تأیید کنند.

رفع خطرات سیستم‌های هویت متمرکز و فدرال

هویت فدرال (Federated Identity) هویت کاربر را در سیستم‌های مختلف مدیریت هویت پیوند می‌دهد و راحتی و امنیت را افزایش می‌دهد. اما این سیستم‌ها و سیستم‌های متمرکز با خطراتی مانند تک‌نقطه شکست، دسترسی غیرمجاز و کمبود کنترل کاربر بر داده‌ها مواجه هستند. هویت غیر متمرکز با کاهش وابستگی به نهادهای مرکزی، بسیاری از این خطرات را کاهش می‌دهد.

هویت غیرمتمرکز در مقابل هویت خودمختار (Self-Sovereign Identity)

اگرچه این دو اصطلاح گاهی به‌جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما تفاوت‌های ظریفی دارند. هویت خودمختار (SSI) بر کنترل کامل فرد بر هویتش تأکید دارد، درحالی‌که هویت غیر متمرکز بر ماهیت توزیع‌شده زیرساخت هویت تمرکز دارد. هر دو مفهوم عناصر مشترکی دارند اما در رویکرد مدیریت هویت متفاوت هستند.

کاربردهای هویت غیرمتمرکز

هویت غیرمتمرکز می‌تواند در صنایع مختلف حریم خصوصی، امنیت و کنترل کاربر را بهبود بخشد. برخی از کاربردها عبارت‌اند از:

• تجارت الکترونیک و خرده‌فروشی:
  • ورود بدون رمز عبور برای خرید آنلاین
  • تأیید سن برای محصولات محدودشده
  • برنامه‌های وفاداری با حریم خصوصی بهتر
• آموزش:
  • مدارک دیجیتال قابل‌تأیید
  • سوابق یادگیری مادام‌العمر
  • انتقال آسان‌تر دانشجویان بین مؤسسات
• مالی:
  • فرآیندهای ساده‌شده شناخت مشتری (KYC)
  • تراکنش‌های برون‌مرزی آسان
  • پیشگیری از تقلب در بانکداری دیجیتال
• خدمات دولتی:
  • هویت دیجیتال شهروندی برای دسترسی به خدمات عمومی
  • سیستم‌های رأی‌گیری ساده‌شده
  • توزیع کارآمد مزایای اجتماعی
• بهداشت و درمان:
  • اشتراک‌گذاری امن سوابق پزشکی
  • مدیریت داده‌های سلامت توسط بیمار
  • پردازش ساده ادعاهای بیمه
• اینترنت اشیا (IoT):
  • مدیریت هویت دستگاه‌های متصل
  • ارتباطات امن بین ماشین‌ها
  • سیستم‌های خانگی هوشمند با حفظ حریم خصوصی
• سفر و مهمان‌نوازی:
  • بررسی‌های بدون تماس در فرودگاه‌ها و مرزها
  • ورود بدون تماس به هتل‌ها
  • اشتراک‌گذاری امن اسناد سفر
• مدیریت نیروی کار:
  • اعتبارنامه‌های غیرمتمرکز کارکنان
  • بررسی ساده پیشینه
  • کنترل دسترسی امن به دارایی‌های فیزیکی و دیجیتال

پروژه‌های برجسته هویت غیرمتمرکز

در دنیای رو به رشد ارزهای دیجیتال، پروژه‌هایی که از فناوری هویت غیر متمرکز (DID) بهره می‌برند، در حال افزایش هستند. در این میان، به چند پروژه مهم و نوآورانه با رویکردهای منحصر به فرد که از فناوری DID در بازار کریپتو استفاده کرده و هر کدام راهکار منحصربه‌فرد خود را در ارتباط با هویت غیرمتمرکز در پیش گرفته‌اند اشاره شده:

ورلد کوین (Worldcoin)

پروژه ورلد کوین با معرفی سیستم هویت دیجیتال اختصاصی خود به نام «ورلد آی‌دی» گامی بزرگ در جهت مقابله با جعل هویت برداشته است. این سامانه با استفاده از فناوری تشخیص بیومتریک چشم (اسکن عنبیه)، برای هر کاربر یک شناسه دیجیتال یکتا ایجاد می‌کند که به او اجازه دسترسی به خدمات متنوع در دنیای وب ۳ را می‌دهد.
این پروژه با ادغام در شبکه‌هایی مثل اتریوم، پالیگان و آپتیمیزم، قابلیت استفاده گسترده‌تری پیدا کرده و تمرکز ویژه‌ای بر حفظ حریم خصوصی و ایجاد فرصت برابر برای افراد فاقد دسترسی بانکی دارد. داده‌های اسکن‌شده بعد از ایجاد هش حذف می‌شوند، تا از امنیت کاربران اطمینان حاصل شود.

لایف فرم (Lifeform)

لایف فرم یکی از پلتفرم‌های پیشرو در ارائه راهکارهای DID به صورت بصری و تعاملی است. این پروژه با توسعه آواتارهای سه‌بعدی بسیار طبیعی، ابزارهایی را برای شناسایی دیجیتال فراهم می‌کند که در متاورس و وب ۳ کاربرد دارند.
علاوه بر این، لایف فرم با دریافت سرمایه‌گذاری‌های کلان از شرکت‌هایی نظیر IDG Capital، موقعیت خود را در بازار تثبیت کرده است. یکی از مزایای اصلی این پلتفرم، ارائه ابزارهای توسعه‌محور برای پیاده‌سازی شناسه‌های دیجیتال در پروژه‌های مختلف بلاک چینی است.

پریوادو آی‌دی (Privado ID)

پریوادو آی‌دی که قبلاً با نام پالیگان آی‌دی شناخته می‌شد، تمرکز خود را بر استفاده از فناوری اثبات دانش صفر (ZK Proofs) قرار داده تا کاربران بتوانند بدون افشای اطلاعات شخصی، هویت خود را به‌طور امن اثبات کنند.
این پلتفرم به افراد امکان می‌دهد مدارک هویتی خود را در دستگاهشان ذخیره کرده و هنگام ورود به سرویس‌ها از تأیید هویت بدون نیاز به رمز عبور استفاده کنند. پریوادو آی‌دی همچنین به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد تا ماژول‌های هویتی را به آسانی در اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز ادغام کنند.

اتریوم نیم سرویس (Ethereum Name Service – ENS)

ENS به عنوان یکی از نوآورترین پروژه‌ها در زمینه ساده‌سازی آدرس‌ها در بلاک چین اتریوم شناخته می‌شود. به جای استفاده از رشته‌های طولانی و پیچیده، کاربران می‌توانند از آدرس‌های قابل فهم مانند reza.eth بهره ببرند.
این سرویس باعث شده است تعاملات مالی و ارتباطی در دنیای بلاک چین به مراتب ساده‌تر شود و کاربران عادی نیز راحت‌تر به فضای وب ۳ وارد شوند.

اسپیس آی‌دی (Space ID)

اسپیس آی‌دی یک سیستم جامع نام‌گذاری بلاک چینی است که کاربران را قادر می‌سازد نام دامنه‌های خود را در زنجیره‌های مختلف ثبت و مدیریت کنند. این سرویس با فراهم آوردن قابلیت تعامل‌پذیری میان‌زنجیره‌ای، نقش مهمی در ایجاد یک تجربه کاربری یکپارچه ایفا می‌کند.
علاوه بر این، اسپیس آی‌دی قابلیت‌هایی همچون پشتیبانی از مبادلات دیجیتال، تأیید هویت و حتی توسعه NFTها را نیز در اختیار توسعه‌دهندگان قرار داده است.

گلکس (Galxe)

گلکس یک پلتفرم متن‌باز و قابل‌توسعه است که تمرکز آن بر ایجاد و استفاده از مدارک هویتی غیرمتمرکز در اکوسیستم وب ۳ است. با استفاده از داده‌های اعتبارسنجی‌شده، کاربران و سازمان‌ها می‌توانند اسناد هویتی موردنیاز برای دسترسی به خدمات مختلف را به شکل غیرمتمرکز ایجاد و به اشتراک بگذارند.
توکن اختصاصی این پروژه با نماد GAL در شبکه برای پرداخت هزینه‌ها و مشارکت در فرآیندها مورد استفاده قرار می‌گیرد و نقش مهمی در تأمین پویایی پلتفرم ایفا می‌کند.

چالش‌ها و پیشرفت‌های کنونی در هویت غیرمتمرکز

• موانع پذیرش: با وجود علاقه رو به رشد، پذیرش گسترده هنوز محدود است.
• هماهنگی با قوانین: تلاش برای انطباق سیستم‌های غیرمتمرکز با قوانین حفاظت از داده‌ها.
• تجربه کاربری و آموزش: بهبود سهولت استفاده و آموزش کاربران غیرفناوری.
• قابلیت همکاری: توسعه استانداردهایی مانند DIDs و VCs توسط W3C برای سازگاری بین پلتفرم‌ها.

آینده هویت غیرمتمرکز

هویت دیجیتال یکی از بخش‌های اصلی در ساختار سیستم‌های غیرمتمرکز است. با زیاد شدن حملات سایبری و کلاهبرداری‌هایی که با کمک هوش مصنوعی انجام می‌شوند، نقش هویت امن و قابل اطمینان پررنگ‌تر شده است.
بر اساس یک نظرسنجی که مجله Security انجام داده، تعداد سازمان‌هایی که به‌سمت استفاده از هویت غیر متمرکز رفته‌اند، بیشتر شده و نسبت به سال قبل ۱۳ درصد رشد داشته است.

سازمان‌های پیشرو در هویت غیر متمرکز

چندین سازمان در حال شکل‌دهی به آینده هویت غیرمتمرکز هستند:

• بنیاد هویت غیرمتمرکز (DIF): مرکزی برای توسعه و مدیریت ابتکارات هویت غیر متمرکز مبتنی بر استانداردها.
• کنسرسیوم وب جهانی (W3C): ارائه استانداردهای باز برای توسعه مرورگرها و قابلیت همکاری.
• کارگروه مهندسی اینترنت (IETF): استانداردسازی فناوری‌های اصلی اینترنت.
• هایپرلجر (Hyperledger): توسعه چارچوب‌ها و ابزارهای بلاکچین توسط بنیاد لینوکس.

سؤالات متداول

1. شناسه غیرمتمرکز (DID) چیست؟ طبق تعریف W3C، DIDها شناسه‌هایی هستند که هویت دیجیتال قابل‌تأیید و غیرمتمرکز را امکان‌پذیر می‌کنند. این شناسه‌ها می‌توانند به هر موجودی (مانند شخص، سازمان یا شیء) اشاره کنند.
2. هویت غیرمتمرکز در بلاکچین چیست؟ در بلاکچین، غیرمتمرکز بودن به معنای توزیع قدرت و مسئولیت‌ها در شبکه‌ای از شرکت‌کنندگان است، به‌جای وابستگی به یک نهاد مرکزی.
3. مثالی از هویت متمرکز چیست؟ یک سیستم شبکه داخلی سازمان که اطلاعات هویتی کارکنان را در یک پایگاه داده مرکزی ذخیره می‌کند. این سیستم مدیریت هویت را ساده می‌کند اما در برابر نقض داده‌ها آسیب‌پذیر است.

نتیجه‌گیری

هویت غیرمتمرکز آینده‌ای را نوید می‌دهد که در آن افراد کنترل کامل بر هویت دیجیتال خود دارند، حریم خصوصی‌شان حفظ می‌شود و دسترسی به خدمات ضروری آسان‌تر است. با استفاده از فناوری‌هایی مانند بلاکچین، این سیستم نه‌تنها امنیت و حریم خصوصی را بهبود می‌بخشد، بلکه موانع دسترسی را برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان برمی‌دارد. با وجود چالش‌های کنونی، پیشرفت‌های مداوم و حمایت سازمان‌های جهانی نشان‌دهنده پتانسیل هویت غیر متمرکز برای تحول در مدیریت هویت دیجیتال است.

 منابع:

okta

identity